H Ελλάδα ως αναδυόμενη αγορά για την ανάπτυξη data centres

Β. Γκοιμίσης

Η Microsoft ανακοίνωσε στις 5 Οκτωβρίου 2020 την πρωτοβουλία “GR for GRowth” ως μία “σημαντική τεχνολογική δέσμευση απέναντι στους πολίτες, τον Δημόσιο τομέα και τις επιχειρήσεις κάθε μεγέθους της Ελλάδας για τεχνολογία και νέους πόρους που δημιουργούν πρόσθετες ευκαιρίες ανάπτυξης.”1. Η εφαρμογή της περιλαμβάνει τον ψηφιακό μετασχηματισμό δημοσίου και ιδιωτικού τομέα με πρόσβαση σε τοπικές υπηρεσίες cloud και ψηφιακή εκπαίδευση για τουλάχιστον 100.000 πολίτες. Το βασικό όχημα για την υλοποίηση αυτής της πρωτοβουλίας θα αποτελέσει η κατασκευή Κέντρων Δεδομένων (Data centres) που θα δημιουργήσουν χαμηλής καθυστέρησης (low-latency) και επιχειρησιακού επιπέδου (enterprise-grade) υπηρεσίες Cloud στην χώρα.

Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και καίριοι Υπουργοί της κυβέρνησης – Ανάπτυξης και Επενδύσεων: Α. Γεωργιάδης και Ν. Παπαθανάσης (αναπληρωτής) και Ψηφιακής Διακυβέρνησης: Κ. Πιερρακάκης -παρακολούθησαν την ανακοίνωση της πρωτοβουλίας και την υποστήριξαν ένθερμα. Άλλωστε, ένα από τα βασικά διακυβεύματα της κυβερνητικής παράταξης είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας και της δημόσιας διοίκησης.

Περαιτέρω, η στροφή σε μια ψηφιακή οικονομία, είναι στο επίκεντρο των στρατηγικών για τη βιώσιμη ανάκαμψη μετά την πανδημία, ως μέσο επίτευξης διαφοροποίησης και ανθεκτικότητας. Ταυτόχρονα, μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο άρσης των ψηφιακών διαχωρισμών και διασφάλισης της δίκαιης κατανομής των ψηφιακών πόρων αφού “η αποτυχία να εξασφαλιστεί ευρεία και αξιόπιστη ψηφιακή προσβασιμότητα και η αποτελεσματική χρήση αυτής, ενέχει κινδύνους για διεύρυνση των ανισοτήτων, και μπορεί να παρεμποδίσει τις εθνικές προσπάθειες για δυναμική ανάκαμψη μετά την πανδημία”2.

Επιπλέον, ο ψηφιακός μετασχηματισμός μπορεί να λειτουργήσει καίρια και στη μετάβαση προς μια πιο “πράσινη” και εν γένει περιβαλλοντικά βιώσιμη οικονομία, και κατ’ επέκταση προς την επειγόντως αναγκαία προσαρμογή στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Σε κάθε περίπτωση, οι περιορισμοί μετακινήσεων που επέβαλλε η πανδημία κατέδειξαν, σε έναν έως και τότε αδιανόητο -πλην όμως ακραίο και συνεπώς κοινωνικά μη βιώσιμο- βαθμό, ότι η εφαρμογή διαδικτυακών πρακτικών, μετάδοσης εικόνας, τηλεδιάσκεψης, παιχνιδιού και κοινωνικής δικτύωσης, δύναται να περιορίσει/καταστήσει περιττές τις μετακινήσεις. Έτσι, το περιβαλλοντικό αποτύπωμα μειώθηκε ραγδαία παγκοσμίως, επιτρέποντας σε πόλεις όπως το Πεκίνο, Ν. Δελχί, Μιλάνο κ.λπ. να απολαμβάνουν καθαρή ατμόσφαιρα μετά από δεκαετίες βαριάς ρύπανσης. To παγκόσμιο δίκτυο data centres, έχει αποδειχθεί εξίσου προσαρμόσιμο περιβαλλοντικά, επιδεικνύοντας αξιοσημείωτη αποτελεσματικότητα στον περιορισμό του ενεργειακού του αποτυπώματος. Ειδικότερα, το 2019 οι ενεργειακές απαιτήσεις των datacentres διαπιστώθηκε ότι είχαν παραμείνει σταθερές από το 2010, ενώ στο ίδιο διάστημα το έργο τους οκταπλασιάστηκε και ο όγκος δεδομένων που διακινείται στο διαδίκτυο δωδεκαπλασιάστηκε!3

Η Ελλάδα μπορεί να επωφεληθεί σημαντικά από τη μετατροπή της σε κορυφαίο υποδοχέα data centres. Βραχυπρόθεσμα, μπορεί να στρέψει την οικονομία της σε μια πιο διαφοροποιημένη, και εξ αυτού του λόγου, ανθεκτική κατεύθυνση, τόσο ως προς την μείωση της εξάρτησης της από τον τουρισμό, όσο και ως προς την υποβοήθηση της αναγκαίας αναβάθμισης και διεύρυνσης/εμπλουτισμού του τουριστικού προϊόντος4. H προσέλκυση των “ψηφιακών νομάδων” μπορεί να αποδειχθεί ένα ιδιαίτερα προσοδοφόρο στοίχημα, μεσούσης της πανδημίας αλλά και στον απόηχο της5, που όμως θα απαιτήσει καλύτερες και ασφαλέστερες ψηφιακές υποδομές. Μακροπρόθεσμα, η εν λόγω ψηφιακή υποδομή θα μπορούσε να αποτελέσει το θεμέλιο για την δημιουργία κοιτίδων (hubs) έρευνας και καινοτομίας, σε εναρμόνιση με τους βασικούς αναπτυξιακούς στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στα πλαίσια του νέου “Green Deal”6, και της ελληνικής οικονομίας ειδικότερα.

Περαιτέρω, η Ελλάδα μπορεί να αποδειχθεί ιδανικός προορισμός για την εγκατάσταση συμπλεγμάτων (clusters) data centres. Έχοντας αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση 2009-2018, η χώρα εξέρχεται από αυτήν πιο σοφή, πιο ανθεκτική και ταυτόχρονα αφοσιωμένη στον εκσυγχρονισμό και την προσαρμοστικότητα, όπως αποδείχθηκε από την ταχεία και αποτελεσματική διαχείριση των προκλήσεων της πανδημίας. Ειδικότερα διαθέτει, σταθερό πολιτικό κλίμα, κυβερνήσεις αφοσιωμένες στην μεταρρύθμιση και στην προσέλκυση επενδύσεων, ένα δημιουργικό περιβάλλον που αποτελείται από κορυφαία πανεπιστήμια και καινοτόμες επιχειρήσεις και πάνω απ’ όλα υψηλών δεξιοτήτων -ειδικά στους τομείς Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών (ICT)- και προοπτικών, ανθρώπινο δυναμικό. Ακόμη, προικισμένη από το ήπιο κλίμα της, το πλούσιο πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον, ένα δραστήριο τρόπο ζωής και υψηλό βιοτικό επίπεδο, η Ελλάδα μπορεί να αποδειχθεί και ένας ιδιαίτερα θελκτικός προορισμός για μόνιμη αντί για νομαδική διαμονή.

Άλλωστε, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζουμε και την κλιμακούμενη, μέσο-μακροπρόθεσμα, γεωστρατηγική σημασία, που δύναται να επέλθει λόγω της ένταξης της Ελλάδας σε ένα τόσο καίριο για την νέα οικονομία και την εν γένει ανάπτυξη, δίκτυο βασικών υποδομών, όπως αυτό των datacentres. Ειδικότερα, η Ελλάδα αποτελώντας το σταυροδρόμι της Ευρώπης προς την Ασία, την Μέση Ανατολή αλλά και την Αφρική, μπορεί να βελτιώσει τις συνθήκες γεωστρατηγικής ασφάλειας της, μέσω των datacentres. Αυτό μπορεί να συμβεί μέσω καταρχάς της προσέλκυσης και λειτουργίας ιδιαίτερα σημαντικών ξένων επενδύσεων και κυρίως μέσω του ρόλου της ως σημαντικού κόμβου σε ένα περιφερειακής/παγκόσμιας οικονομικής σημασίας ψηφιακό δίκτυο, που τα επόμενα χρόνια μπορεί να αποδειχθεί εξίσου σημαντικό με το αντίστοιχο Ενεργειακό δίκτυο7.

Το νομικό πλαίσιο για την ανάπτυξη των datacentres δημιουργήθηκε πολύ πρόσφατα με τις διατάξεις του Ν. 4759/2020 (Α’ 245/9.12.2020). Ειδικότερα, με τις διατάξεις του τελευταίου θεσπίζονται: η ειδική χρήση των Κέντρων Δεδομένων (datacentres) – βλ. άρθ. 44 παρ. 2, οι γενικές κατηγορίες χρήσεων γης εντός των οποίων μπορούν να αναπτυχθούν (εντός και εκτός σχεδίου) – βλ. άρθ. 44 παρ. 3, και οι όροι δόμησης: ήτοι, συντελεστής δόμησης (0,80), ποσοστό κάλυψης (60%) και συντελεστής όγκου (4,5) – βλ. άρθ. 33 παρ. 3.10. Όμως, απαιτούνται περαιτέρω βήματα για την δημιουργία ολοκληρωμένου και ασφαλούς πλαισίου για την κατασκευή τους.

Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να διαμορφωθεί και εγκριθεί κανονιστικό πλαίσιο προδιαγραφών -με την έκδοση Υπουργικής Απόφασης- στο οποίο θα περιλαμβάνονται όλα τα απαραίτητα κριτήρια και προδιαγραφές που θα πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψη για την καταλληλότητα, του ακινήτου ανάπτυξης (π.χ. επιφάνεια, απόσταση από αεροδρόμιο, σιδηροδρομικό σταθμό κ.λπ.) του κτιρίου (π.χ. ύψος/επιφάνεια ορόφου κ.λπ.) και των υποδομών (π.χ. παροχές διαδικτύου, ενέργειας, νερού, ασφάλεια κ.λπ.) που σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να εναρμονίζονται με τα διεθνή πρότυπα και βέλτιστες πρακτικές8.

Περαιτέρω, θα πρέπει ομοίως να θεσπιστούν χωροταξικές και πολεοδομικές κατευθύνσεις και περιορισμοί, βάσει των οποίων θα ρυθμίζεται η χωροθέτηση τους. Η εν λόγω διαδικασία θα είναι κρίσιμη κατ’ αρχήν σε τοπικό επίπεδο, ειδικά στις υψηλού ενδιαφέροντος περιαστικές περιοχές, όπου συνήθως δεν έχει γίνει πολεοδόμηση ή/και καθορισμός χρήσεων γης. Επίσης, η ανάπτυξη περιφερειακού ή ακόμη και εθνικού χωροταξικού σχεδιασμού μπορεί να απαιτηθεί π.χ. η ενσωμάτωση προβλέψεων στο υπό αναθεώρηση Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τη Βιομηχανία, ώστε να καθοριστούν περιοχές προτίμησης (hotspots) όπου τα γενικά κριτήρια χωροθέτησης (π.χ. προσπελασιμότητα και υποδομές) και οι αναπτυξιακές ιδιότητες και προοπτικές (π.χ. γειτνίαση με επιχειρηματική/εκπαιδευτική/ερευνητική κοιτίδα) μπορεί να συγκλίνουν.

Σε κάθε περίπτωση μια περιφερειακή και εθνική κατευθυντήρια χωρική δομή, χρειάζεται να μελετηθεί. Ουσιαστικά, σε ένα οραματικό αλλά και πραγματιστικό ταυτόχρονα επίπεδο, θα πρέπει να δημιουργηθεί η βασική ραχοκοκαλιά επί της οποίας τα συμπλέγματα datacentres θα μπορούν να αρθρωθούν. Έως τότε, η ανάπτυξη τους θα μπορεί να γίνει, με σημειακές (ad-hoc) χωροθετήσεις, είτε στις αστικές περιοχές μέσω της συμβατικής πολεοδομικής και περιβαλλοντικής αδειοδότησης, είτε στις εξωαστικές περιοχές μέσω των Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων (Ε.Π.Σ.) του ν. 4447/2016 ή των Ειδικών Σχεδίων Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων (Ε.Σ.Χ.Α.Σ.Ε.) του ν. 4608/2019.

Τα τελευταία Ειδικά Σχέδια, καθιερώθηκαν μεταξύ 2010 και 2014, ως ταχείς (fast-track) σημειακοί (ad hoc) οργανωμένοι υποδοχείς· ουσιαστικά ως μηχανισμοί αντιμετώπισης της συστημικής γραφειοκρατίας της Ελλάδας, προσέλκυσης σημαντικών (στρατηγικών) επενδύσεων, και τελικά ως διέξοδοι από την οικονομική κρίση. Έτσι, οι εν λόγω μηχανισμοί χωρικής ανάπτυξης προσφέρουν: ταχύτητα, δυνατότητα παρέκκλισης από χωρικές ρυθμίσεις και περιορισμούς, ολοκληρωμένες μελέτες οι οποίες εξετάζουν εναλλακτικές λύσεις ενώ λαμβάνουν υπόψη και εμπλέκουν την όμορη προς το έργο περιοχή και κοινωνία, και κυρίως πολεοδομική και νομική ασφάλεια. Ειδικότερα, εγκρίνονται μέσω προεδρικού διατάγματος, το οποίο εκδίδεται μετά από διαβούλευση με την διοίκηση, τα ενδιαφερόμενα μέρη και το κοινό, και λεπτομερή επεξεργασία από το Συμβούλιο της Επικρατείας (Σ.τ.Ε.), ώστε να επιτυγχάνεται προληπτική αναγνώριση και επίλυση τυχόν προβλημάτων εντός της διαδικασίας.

Εν κατακλείδι, η Ελλάδα έχει τις βάσεις, τα μέσα, και κυρίως την ακλόνητη θέληση για να φιλοξενήσει τα data centres, ως ένα μέσο για συγκροτημένη, ταχεία και ασφαλή μετάβαση προς μια οικονομία βασισμένη στην ψηφιακή έρευνα και καινοτομία. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να αναπτυχθεί, ένα συναρπαστικό υβρίδιο “νέας” και “παλαιάς” οικονομίας, το οποίο τελικά να οδηγήσει σε μια πιο δίκαιη, βιώσιμη και τελικά ανθεκτική κοινωνία.

1 GRforGRowth: Η Microsoft ανακοινώνει την απόφασή της για δημιουργία Datacenter στην Ελλάδα στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας (2020)
2  Digital Transformation in the Age of COVID-19: Building Resilience and Bridging Divides, Digital Economy, OECD (2020)
3 Data Centres and Data Transmission Networks, IEA (2020)
4 Μελέτηγια τον τουρισμό και τον χωροταξικό σχεδιασμό, Χ. Κοκκώσης, INSETE (2015)
5 Greece is gold for digital nomads, Euronews (2021)
6 Research and innovation for the European Green Deal, EC (2020)
7 Βλ. What are data centres and why are they so important, Schroders (2020)
8 Βλ. Development of the EU Green Public Procurement (GPP) Criteria for Data Centres, Server Rooms and Cloud Services, EC (2020)

*Δημοσίευση του παραπάνω κειμένου στην Capital.gr στις 26 Μαΐου 2021